सुशासीत प्रशासनाखातीर माहितीचो अधिकार कायदो. 1

माहितीचो अधिकार कायदो 12 ऑक्टोबर 2005 दशभरात लागु जालो ताका आता आठ वर्सा जायत येता, त्या निमतान घेतलेलो या कायद्याबाबतचो हो ल्हानसो  नियाळ. “माहितीचो अधिकार” हो एक संविधानिका अधिकार आसून सामाजिक कार्यकर्त्यानी एकठाय जावून लढाई आनी चळवळ केल्यानंतर हेका ‘माहितीचा अधिकार, 2005’ या कायद्याखाला मान्याता मेळ्ळी. एखाद्या लोकशायप्रधान देशात संविधानीक अधिकाराखातीर लढाई करपाची पट्टा ही लोकशाहीक लाजिरवणी गजाल जावून आसा. प्रशासनाभीतूर पारदर्शकता हाडप आनी भ्रष्टाचाराक आळो घालपाच्या उद्देशान अस्तीत्वात आयलेलो माहीतीचो अधिकार 2005 हो कायदो मोठ्या प्रमाणात यशस्वी जाला हातून कायूच दुबान ना, तरीपूण या कायद्याची बर्‍यातरेन अंमालबजावणी जावपाक बर्‍योच अडचणी आसात. ह्यो अडचणी कायद्यात उरील्या काय त्रुटीखातीर आसात तशेच प्रशासनाच्या असहकार वृत्तीकलागून निर्माण जालेल्यो आसात.

माहितीचो अधिकाराखातीर राज्यकरभारान पारदर्शकता आनी विश्वास वाडटा आनी हेतूनच लोकशायच्या यशाचे सूत्र लिपील्ले आसा. कायदो हो संरक्षणाचे माध्यम आसा आनी जेन्ना होच कायतो लोकांचो भक्षक जाता तेन्ना लोकशायीचो पराभव जाता. माहीतीचो अधिकार हे लोकांचे शस्त्र आसा, आनी हो अधिकार सामान्य नागरिकांचो प्रशासनात सहभाग वाडोपाचे माध्यम आसा. लोकांचो राज्यकारभारात सहभाग असोय लोकशायचो एक अर्थ आसा, ह्यान पयली आमच्या लोकशायीन लोकांचो प्रशासनात सहभाग फकत मतदान करण्यापुरतो अशील्लो. माहितीचो अधिकाराक लागून लोकांचो प्रशासनात्लो सहभाग वाडत आसा आनी हे बर्‍या लोकशायीचे लक्षण आसा.

माहितीचो अधिकार कायदो करताना सामान्य मनीस आनी सरकारी यंत्रणा ह्याचे नाते किदे हे सांगलेले आसा. हि यंत्रणा कशी काम करता आनी किदे काम करता हे जाणून घेवपाचो सामान्य मनशाक अधिकार आसा, कारण हो सामान्य मसीसूच या देशाचो मालक जावून आसा अशे या कायद्याचा सुरूवातीच्या प्रस्थावनेत म्हणील्ले आसा. एकाद्या कार्यालयात साद्या साद्या कामाक लागून सामान्य मनशाक कितल्योश्योच फावटी मारच्यो पट्टा. सरकारी यंत्रणा सामान्य मनशाचे काम करताना त्या सामान्य मनशाक त्रास दित आसत तर त्या यंत्रणेक जाग्यार हाडूकूच जाय. या यंत्रणेत भ्रष्टाचार अक्राळविक्राळ राक्षसाचे रूप घेऊन बसलेलो आसा, तुमचे खयचेय काम करपाक जाय जाल्यार बेकायदेशीर पैशे दिवपाचे पडतात, आनी दिले ना जाल्यार तुमच्या कामात अडखाय हाडली वाता.

तो अधिकारी नाजल्यार तो कामगार ताका आमचे काम करपाक दोवोल्लेलो आसा, तो काय आमचेर उपकार करी ना, ताजे काम करपाक तो पगार घेता आनी ह्या देशातले लोक म्हणजेच आमी ताका ताजो पगार दिता हे विसरूपाक जायना. आनी हेच चेपवण ताजेर येवपाखातीर माहितीचो अधिकार कायदो आसा. या अधिकारातसुद्दा खुप्प व्हडली ताकद आसा, पुण या कायद्यचो वापर ज्या प्रमाणात जावपाक जाय तसो जाईन ही खेदाची गजाल जावून आसा.

या कायद्यानुसार सरकारी आनी निमसरकारी कार्यालयातली माहिती पळोवपाचो, त्या माहीतीच्यो कॉपी पैशे भरून मेळोवपाचो अधिकार सामान्य मनशाक आसा. माहिती प्रत्यक्ष कार्यालयात वचून पळोपाचो अधिकारसुद्दा या कायद्यान सामान्य मनशाक दिलेलो आसा. आनी त्या माहीतीचो पुरावो म्हणून सुद्दा उपयोग करपाक जाता. माहिती मागयताना, तुमी ती माहीती किद्याक मागयतात हे संगपाक जायूच अशे ना.

या कायद्या अंतर्गत अर्ज करून मागयलेली माहिती तुमका तीस दिसाभीतूर मेळपाक जाय अशे या कायद्यान बंधन घालील्ले आसा, जर त्या पब्लिक इंफोर्मेशन ऑफिसराक माहिती दिवपाक ये ना जाल्यार, ती ताका किद्याक दिवपाक ये ना हे ताणे सांगपाक जाय. तुमी अर्ज करून तुमका जर काय तीस दिसां भीतूर माहिती मेळुक ना किंवा तुमका जी काय माहिती मेळ्या ती अर्धकुटी किंवा चूकीची आसा अशे जर तुमका दिसले जाल्यार, तुमका फर्स्ट अपेलॅट ऑथोरीटीकडे दाद मागपाक मेळता.

ही जाली माहीती आता तुमका या माहिती अधिकार कायद्याचो वापर करून एका मनशान कायद्याचो वापर करून खाजगी बस सेवेच्या गैर व्यवहाराबाबत त्या खाजगी बसवाल्या कशी बुद्द शिकयली ते सांगता (ही गजाल हावे इंटरनेटाचेर वाचील्ली)

अमरावतीच्यान पुण्याक वचपाखातीर एका मनशान खाजगी बशीचे तीकीट काडले. बस सुटपाची वेळ सांजेचो सातचो अशिल्ली, हो मनीस सांजेच्या पावणेसाताकूच बसस्टॉपाचेर आयलो. पूण थय वयतुकुत तका कळ्ळे कि बस पयलीच गेलेली, हो त्या बशीच्या कार्यालयात गेलो आनी ताणे थय बशीबाबत विचारपू केली, कार्यालयाचो मनीस आयकाना जालो म्हणून ताणे थयच्यानूच त्या गाड्येच्या मालकाचो फोन घेऊन त्या मालकाक फोन केलो, तो मालक आता किदेतरी व्यवस्था जाता जाल्यार पळोवया अशे म्हणपाक लागलो, पूण आता हो मनीस ताज्या टिकीटचे पैशे परत मागपाक लागलो. ताजेर ताका त्या मालकान सांगले की पैशे चार दिसानी मेळतले. त्या बसमालकाच्या उतराचे विश्वास दवरून तो मनीस दुसर्‍या बशितल्या पुण्यात गेलो, चार दिसानी परत तो त्या बशीच्या कार्यालयात गेलो आनी ताज्या तीकीटाचे पैशे मागपाक लागलो, तर ताका फाल्या यो अशे सांगले गेले, दुसर्‍या दिसाय तशेच जाले... गाडी तर खाजगी आता हांगा माहीतीचो अधिकार कायदो कसो वापरपाचो ?

तेन्ना ताणे एक आयडिया केली आनी अमरावतीच्या बस नियंत्रक कक्षाकडेन माहितीच्या अधीकाराखाला एक अर्ज केलो आनी विचाल्ले, एका खाजगी गाड्यने कितले पेसेंजर घेवपाक जातात ? या खाजगी गाड्यांक शहरात वचपाक परवानगी आसा ? रस्त्यामदी खयुय पेसेंजरांक घेवपाक वा उतरोवपाक परवानगी आसा ? ‘----‘ (तो वचपी आशील्या बसीचो नंबर, आनी नाव, ट्रॅव्हल कंपनी) या गाड्येक प्रवासी वाहतूक करपाचे लायसन्स दिताना काय अटी घातलेल्यो आसात काय किदे ? या गाड्यांक सामान व्हरपाची परवानगी आसा ? आनी हेर काय प्रश्न.

ताज्या या अर्जाचो परीणाम असो जाली की ताज्या अर्जाचेर वाहतूक विभागातल्यान सुत्रां हालली आनी त्या मनशाक ताज्या घरा ताजे पैशे आनी बरोबर दिलगीरीचे पत्र मेळ्ळे.

हेका नाक दाबल्यानंतर तोंड उगडट्टा अशे म्हणपाक जाता.

न्यायालया, संसद, विधिमंडळ, महामंडळा, जिल्हधिकारी कार्यालया, पंचायत, महानगरपालिका, नगरपालिका आनी आर्थिक लाव घेणार्‍यो सहकारी किंवा खाजगी सेवभावी संस्था, मंत्रालयातले वेगवेगळे विभाग अश्या कार्यालयाच्या कामकाजामदि चडान चड पारदर्शकता आनी जबाबदारीची जाणिव जावपाच्या दृष्टीकोनातल्यान माहितीचो अधिकार कायदो खूप महत्वाचो आसा, वेगवेगळ्या कार्यालयातल्या कामकाजाची माहिती, कागदपत्रा सामान्य मनशाक मेळपाक लागून, आनी या अधिकाराची कार्यप्रणाली आखपाक लागून केंद्रिय माहीती आयोग आनी राज्य माहिती आयोग स्थापन केलेले आसात.

माहितीचो अधिकार म्हणजे खयच्या कार्यालयाकडे अशिल्ली किंवा त्या कार्यालयाच्या नियंत्रणात आशिल्ली आनी या कायद्याचा नियमाखाला मेळपासाखी माहिती ! माहिती जाणून घेवप, आनी ती माहिती जाणून घेवपाखातीर जाय आशिल्ली कागदपत्रां मागप हो प्रत्येक नागरीकाचो मुलभूत हक्क जावून आसा. या अधिकाराचो वापर करून तुमच्या परिसरात सुरू आशिल्या कामाची माहिती, जालेल्या कमाची माहिती, नियोजित कामाची माहीती घेवपाक जाता, उदा. न्यायालयाकडल्यान जालेल्या निकालाची कॉपी जाय जाल्यार, सरकारी कार्यालयाकडल्या अहवाल, प्रसिद्धी पत्रका, जाहिराती ह्यांच्यो कॉपी, सहकारी संस्थांच्या कामाबाबत तांच्यो मिटींगीचो अहवाल, आर्थिक व्यवहाराची माहिती, पंचायतीन चालू आसलेल्या कामाबाबत, जालेल्या कामाबाबत, तुमच्या गावात जालेल्या रस्त्यांच्या, लायटीच्या कामाबाबत आनी हेर बरीच माहिती.......

माहिती मेळयताना येणारो खर्च

मागयलेल्या पानांची झॅरॉक्स कॉपी दर पानाक 2 रू

जर सिडी जाय आसली जाल्यार दर सिडीचेर 50 रू

कार्यालयात्ली कागदपत्रा पळोवपाक जाय जाल्यार पयल्या वराक खर्च ना, पुण फुडल्या दर तासाक 5 रू.

(अर्जदार जर दरिद्रीरेषे सकयलो असत जाल्यार ताका माहिती मोफत दिवपाक जाय)

(अर्जदार जर दरिद्री रेषेसकयल आसत जाल्यार रेशन कार्डाची झेरॉक्स जोडपाची)

माहिती मेळोवपाक लागून अर्जदारान कोर्‍या कागदाचेर ज्या कार्यालयाकडल्यान माहिती जाय त्या कार्यालयाच्या माहिती अधिकार्‍याकडे (पब्लिक इंफोर्मेशन ऑफिसराकडे (पी.आय.ओ)) अर्ज करपाचो त्या अर्जाचेर 10 रु. चो कोर्ट फि स्टँप लावपाचो. (अर्जदार जर दरिद्रीरेषे सकयलो असत जाल्यार ताका कोर्ट फि स्टँप लावपाची गरज ना)